Akut arteriyel oklüzyon, bir ekstremiteye kan akımının obstüksiyonu sonucu gelişen, acil tanı ve tedavi gerektiren bir durumdur. En sık nedenler emboli, tromboz ve nadiren travmatik damar yaralanmalarıdır. Klinik tablo çoğunlukla ani başlangıçlıdır ve kan akımının kesildiği bölgenin distal ekstremitesinde iskemi bulguları ortaya çıkar. Bu hastalıkta klasik olarak 4 P bulguları tarif edilmiştir:
1️⃣ Pain (Ağrı)
-
Akut arteriyel oklüzyonun en erken ve en sık görülen bulgusudur.
-
Ağrı ani başlangıçlı, şiddetli ve istirahatte dahi devam eden niteliktedir.
-
İskemik doku hipoksiye bağlı olarak laktik asit birikimiyle kimyasal irritasyon nedeniyle ağrıya yol açar.
-
Başlangıçta hareketle artar, daha sonra sürekli ve dinmeyen bir hal alır.
-
İlerlemiş iskemi durumunda, sinir dokusu hasarı geliştiğinde ağrı azalabilir — bu durum kötü prognoz göstergesidir.
2️⃣ Pallor (Solukluk)
-
Kan akımının kesilmesine bağlı olarak ekstremitede solukluk (pallor) ortaya çıkar.
-
Özellikle distal ekstremite derisi soluk, soğuk ve nemsizdir.
-
Pallor, vasküler dolgunluğun kaybolduğunu ve dokuların oksijensiz kaldığını gösterir.
-
Bazı vakalarda başlangıçta hafif siyanotik görünüm olsa da, net arteriyel akım kaybında solukluk baskındır.
3️⃣ Pulselessness (Nabızsızlık)
-
Etkilenen ekstremitenin nabızları (popliteal, dorsalis pedis, tibialis posterior vb.) palpe edilemez.
-
Auskultasyonda damar üzerinde üfürüm duyulmaz.
-
Nabız kaybı, arteriyel tıkanmanın tanısında çok önemli bir bulgudur ve vasküler yapıların değerlendirilmesinde el doppler kullanılabilir.
-
Sağlıklı taraftaki nabızlarla karşılaştırılmalı ve mutlaka her iki ekstremitede nabız muayenesi yapılmalıdır.
4️⃣ Paresthesias (Paresteziler)
-
Sinir dokusunun hipoksisine bağlı olarak gelişir.
-
Hastalar etkilenen bölgede uyuşma, karıncalanma, his kaybı gibi şikayetler tarif eder.
-
Başlangıçta hafif olan duyu değişiklikleri, iskemi süresi uzadıkça belirginleşir ve tam duyu kaybına ilerleyebilir.
-
Motor fonksiyon kaybı ve paralizi gelişmesi, sinir ve kas dokusunda geri dönüşümsüz hasar oluştuğunu düşündürür ve acil revaskülarizasyon gerektirir.
Ek Notlar
🔹 4 P dışında ek bulgular:
Gelişmiş vakalarda “5. P = Paralysis (paralizi)” ve “6. P = Poikilothermia (ısı regülasyon kaybı/soğukluk)” da eklenebilir.
🔹 Tanı:
-
Klinik bulgular ilk sırada yer alır.
-
El doppler, renkli doppler ultrasonografi, BT anjiyografi veya MR anjiyografi ile tanı desteklenir.
🔹 Tedavi:
-
Acil damar cerrahisi (embolektomi/trombektomi) veya endovasküler girişim gerekir.
-
Antikoagülasyon (ör. intravenöz heparin) hemen başlanmalıdır.
-
Geç kalınırsa iskemik doku nekrozu ve amputasyon riski doğar.
Ahmet YILMAZ
YAZARSite Kurucusu. Maceraperest acil tıpçı
